صاحب خانه

اگر مدیریت حرم امام رضا علیه السلام بر اساس تفکر و نوع نگاه ۲۰ سال پیش بود، حتی یک درصد هم امکان نداشت چنین حرکتی در حرم امام رضا رقم بخورد: فرش کردن پارکینگ های حرم برای استراحت زائران!
البته که خادم های حرم امام رضا همیشه در برخورد و رفتار بهترین بوده اند و زحمت های زیادی هم می کشند؛ روی حرفم با خادمان عزیز حرم نیست؛ حرفم راجع به نوع نگاه به روش مدیریت حرم مطهر و فرهنگ حاکم بر آنجا بود که البته به لطف خدا این نوع نگاه تغییر کرده و فرهنگ جدیدی با شاخص های بهتر حاکم شده است. آنهایی که سن و سالشان بیشتری دارند یادشان هست؛ قدیم تر ها امکان نداشت در محدوده حرم حتی در دورافتاده ترین و کورترین نقاط بتوانی حتی برای ۵ دقیقه چشم روی چشم بگذاری و استراحت کنی! حتی اگر به حالت سجده بروی تا خادمان را گول بزنی که مثلا در حال نیایش هستم، به ثانیه متوجه می شدند و با پشمالوهایشان به جانت می افتادند و تا مطمئن نمی شدند مثل بچه آدم بیدار و هوشیار نشسته ای رهایت نمی کردند؛ این که حالا خسته راهی و تازه از راه به حرم رسیده ای یا مسافرخانه گیرت نیامده یا میخواهی چند دقیقه چرتی بزنی تا سرحال تر شوی و بروی زیارت به خودت مربوط بود نه خادمان حرم!
یادم هست در اطراف ضریح مطهر بین زن و مرد ها یک شیشه شفاف بود؛ یعنی زن هایی که با آن حالت فشردگی جمعیت میخواستند خودشان را به ضریح مطهر برسانند و در این فشار جمعیت ممکن بود چادر یا روسریشان عقب جلو برود، از پشت شیشه مثل یک تلویزیون ۸۰ اینچ کاملا واضح و پیدا بود. معمولا از قسمت مردها کسی زل نمی زد اما صحنه جالبی هم نبود. همه به این کار معترض بودند و گلایه خود را به سمع خادمان اطراف ضریح می رساندند؛ اما تنها جواب غیر قانع کننده ای که می گرفتند این بود که اگر شیشه ها مات شود زن ها دیگر حجاب رعایت نمی کنند و غیر قابل کنترل می شوند. زیاد دلیل قانع کننده ای نبود. بعد از مرحوم واعظ طبسی، از اولین اقدامات تولیت جدید آستان قدس مات کردن این شیشه بود و همچنان بعد از سالها مات است. این هم نمونه دوم!
گوشه کنار حرم اتاق هایی هست که مراسم روضه و زیارت عاشورا هفتگی ویژه یک گروه خاص از خادمان برگزار می کنند؛ مثلا محفل کفشدار ها یا فراش ها! بعضی زائرین که از این اتاق ها و محافل مطلع باشند میروند و در آن ها شرکت می کنند. یک سالی که به مشهد مشرف شدم با یکی از همسفری هایم که آمار همه اینها را داشت به یکی از این محفل ها رفتیم. در یکی از راهرو های منتهی به حرم یک درب چوبی بود که دوشنبه شب ها راس ساعت ۸ شب باز می شد و در حد ۱۵ الی ۲۰ زائر وارد می شدند و درب بسته می شد. اتاقی که روضه در آن برپا بود محل دنجی داشت. طبقه دوم‌ بود و از پنجره ای که داشت می شد گنبد مطهر را به وضوح از نزدیک دید. آخر مراسم که اول تا‌ آخرش نیم ساعت نمی شد، با چایی خوشرنگ و عطر از زائران و خادمان پذیرایی می شد. اما علاوه بر همه اینها من این محفل را خیلی دوست داشتم چون می‌توانستم گنبد را از نزدیک ببینم. اما نمی دانم چرا برای همان پنجره که گنبد از آن پیدا بود یک پرده ضخیم و محکم نصب کرده بودند ک حتی یک روزنه نور هم‌ نتواند از آن عبور کند. یک بار هم که خواستم پرده را کمی کنار بزنم تا گنبد پیدا شود مسئول آنجا که یک فرد مسن بود با چنان تشری مانع این کار شد که کلا منصرف شدم. فکر کنم فکر می کرد گنبد امام رضا ملک‌ شخصی خادمان است یا مثلا ما نگاهش کنیم کمش می آید. دیگر هم قسمت نشد آن جا بروم!

روش توزیع غذای مهمانسرای حضرت، محل ساخت سرویس های بهداشتی که جوری شده بود که از مسجد گوهرشاد تا نزدیک ترین سرویس بهداشتی حداقل 10 دقیقه پیاده روی بود و اگر بچه یا سالمندی نیاز به قضای حاجت پیدا می کرد باید تا سرویس ها با سرعت نور می دوید، پذیرایی ای که از زائران به غیر از آب سقاخانه ها چیز دیگری نبود و الان چایخانه های حضرتی راه انداخته اند که خیلی هم موثر و مفید بوده و 10 ها موارد دیگر که خود شما می توانید مثال بزنید مواردی هستند که در این 10 سال گذشته در مدیریت آستان قدس دچار تغییر و تحول شده اند. در دوران گذشته یک نگاه انحصارگرایانه وجود داشت که می گفت همه تحرکات و رویدادهایی که در هر زمینه ای در حرم مطهر اتفاق می افتد باید در مدیریت و کنترل آستان قدس باشد. این که زائر جای خوب ندارد یا غذا برای خوردن ندارد مربوط به بیرون از حرم مطهر است و ربطی به آستان قدس ندارد؛ اما هر اتفاقی که قرار است بیفتد باید با تایید و کنترل آستان باشد. این نوع نگاه دقیقا مخالف نوع نگاه مدیران عتبات مقدس کشور عراق و البته فرهنگ مردم آنجاست؛ آن جا اکثر موارد با استفاده از ظرفیت های مردمی مدیریت می شود و کسی نمی گوید هر اتفاقی قرار است بیفتد باید با من هماهنگ شوید. نمونه بارز آن اربعین است که وظیفه سنگین پذیرایی و اسکان بیش از 20 میلیون زائر در مدت 20 روز را ظرفیت های مردمی و موکب ها انجام می دهند. البته این نگاه انحصارگرایانه همچنان تا حدودی بر مدیریت آستان قدس حاکم است. اما اگر بخواهیم با گذشته مقایسه کنیم تغییرات و تحولات زیادی اتفاق افتاده است. همچنان تا رسیدن به نقطه مطلوب و به فعلیت رساندن ظرفیت های مردمی در مدیریت کلان و مستمر آستان قدس رضوی فاصله زیادی هست.